Actueel

Vlnr Alex Barbaix, Thomas Gravenmaker en Knut Ketil Oftedahl hijsen de grote drukpers in delen weg

Thomas Gravemaker van de stichting Drukkers in de Marge is al zijn hele werkzame leven betrokken bij de oude pers van de Amsterdamse Stadsdrukkerij. Die verhuisde vorige maand uit de hoofdstad naar Noorwegen. Een petit histoire.

Jij hielp bij de ontmanteling van de pers. Hoe raakte je daarbij betrokken?

'Via Frans de Jong. Die kreeg in 1972 een telefoontje van de directeur van de Stadsdrukkerij of-ie interesse had in de pers. Frans kon 'm bijna voor niets overnemen. ''maar de transportkosten zijn voor u.'' Ik ben gaan helpen demonteren en we brachten de pers naar het Drukhuis op de Herengracht. Later is-ie nog een tijd ondergebracht in Woubrugge bij Leiden. Een bevriende drukker stelde daarvoor een grote schuur ter beschikking waar-ie mocht staan. In de jaren '80 is de pers in Het Veem terecht gekomen.'

Waarvan kende je Frans de Jong?

'Op mijn 16e bezocht ik in het Stedelijk Museum een manifestatie in de toenmalige Nieuwe Vleugel: Kunstenaars voor Vietnam. De opbrengst ging naar het Medisch Comité. Daar zag ik drie mannen aan een tafel bezig. Zij drukten daar ter plekke met de hand prachtige affiches met houten letters. ''Dit interesseert je wel hè?'' vroeg er eentje. Dat was Frans de Jong. ''Kom maar eens langs'' zei-ie. Ik kwam terecht in de kelder van de Nieuwe Amstelstraat, nummer 19 sous. Hij had daar een handelsdrukkerij overgenomen om een inkomen te verdienen. Maar hij drukte daar vooral als grafisch kunstenaar. Na zijn opleiding aan de Koninklijke Academie in Den Haag werkte Frans als ontwerper en huisdrukker bij de Bijenkorf. '

In het toenmalige communistische dagblad De Waarheid staat in 1976 een verhaal over het Drukhuis, waarin jij wordt genoemd als lid van het drukkerscollectief.

'Ja, dat was aan de Herengracht 229. Frans huurde daar met een collectiefje een souterrain. Aan de achterzijde van het huis zaten nog drie verdiepingen met grafische ateliers. Amsterdammers konden in de open werkplaats van het Drukhuis cursussen volgen in grafische technieken zoals handzetten. Ze mochten zelf experimenteren met allerlei druktechnieken en materialen. Ik zat inmiddels op de Rietveld, draaide mee met Frans en kon ook een deel van het atelier huren. In het Drukhuis stonden diverse grote en kleine persen. In die tijd gingen boekdrukkers overal van lood over op offset. Veel drukpersen werden via het zogeheten Machinefonds met grote hamers onklaar gemaakt.'

De grafische industrie was in die jaren echt een soort gilde hè?

'Ja. Het Machinefonds hield alles wat in Nederland gedrukt werd nauwlettend in de gaten. Om de machines te krijgen moest de stichting Drukkers in de Marge gaan onderhandelen met de grafische industrie. Zelf had ik een drukpersje in Londen gekocht. Voor nieuwe letters ging je toen naar de lettergieterij, Tetterode op de Bilderdijkstraat. 'Bent u aangesloten?' vroegen ze daar. Nou, ik niet dus. Frans de Jong wel, die had zijn drukkersdiploma en de handelsdrukkerij.'

Hoe is die Amsterdamse pers uiteindelijk in Boekdrukatelier het Y terecht gekomen?

'Begin jaren '80 zond de krakersradio vanaf het Haarlemmerplein het nieuws uit dat Het Veem was gekraakt. Kunstenaars werden opgeroepen om te komen kijken. Frans de Jong zag kans om hier de pers van de stadsdrukkerij naartoe te halen. Martijn van de Griendt, een andere protegé van Frans, hielp bij de verhuizing. Hij kocht trouwens zijn eerste drukpers van mij toen mijn vrouw Christine en ik in 1984 van Amsterdam naar Londen verhuisden waar ik als vormgever voor uitgevers werkte. Martijn ging met Frans de Jong samenwerken in wat in 1996 Boekdrukatelier Het Y werd in Het Veem. Tot Frans de Jong in 2010 overleed en Martijn het atelier overnam.'

Martijn van de Griendt overleed in december 2023. Zijn dochter heeft het atelier opgeruimd

'Ik heb Rosa geadviseerd alles heel rustig aan te pakken. Als bestuurslid van Drukwerk in de Marge doe ik jaarlijks twee tot drie van dit soort opruimingen. De Noor Knut Ketil Oftedahl zag de advertentie voor de pers op onze website. Hij heeft een gigantische grafische werkplaats in Sanved, samen met zijn vrouw, die weeft. Zij zijn aangesloten bij de AEPM, de Associatie van Europese drukkerij musea. Daar is de Amsterdamse stadspers nu naartoe verhuisd.'

Drukwerk in de Marge organiseert op 19 en 20 oktober de Drukkunstbeurs in de Prodentfabriek in Amersfoort. Informatie via: https://drukkunstbeurs.nl/