Actueel

Sleutelbossen-demonstratie 1976 (foto: De strijdbare patiënt)

Het parlement van de Raad van Europa (voor mensenrechten) wil unaniem dat er een einde komt aan dwangpraktijken in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) van Europa.

VVD-senator Reina de Bruijn-Wezeman pleit voor Europese richtlijnen die een wet- en regelgeving zonder dwang mogelijk maken. Zij maakt zich zorgen over een groeiende 'cultuur van opsluiting' die wordt ondersteund door ouderwetse Europese wet- en regelgeving. Een aanscherping daarvan dreigt.

'Wij moeten toewerken naar een gezondheidszorg die gebaseerd is op respect voor de mensenrechten. Zulke zorg bestaat al op diverse plekken in Europa, het is van groot belang het onderzoek daarop te richten, in plaats van op weer nieuwe richtlijnen voor dwang', zegt De Bruijn-Wezeman, die ik onlangs interviewde.

Zij reageert hiermee op de Commissie bio-ethiek van de Raad van Europa. Die nam daar afgelopen november een positief besluit over aangescherpte Europese dwangwetgeving. Deze aanvulling op het Europese verdrag van Oviedo uit de vorige eeuw is nog niet openbaar, maar volgens Nederlandse (ervarings) deskundigen allang achterhaald.

'De tekst gaat geheel over procedures voor het afnemen van vrijheden, inclusief richtlijnen voor het gebruik van isoloeercellen, vastbinden en zelfs electroconvulsietherapie,' schrijft mensenrechtenactiviste Jolijn Santegoeds in haar laatste blogbericht (12 november '21) 'Dat soort praktijken heeft niets met zorg, welzijn of geestelijke gezondheid te maken.' Zie: https://tekeertegendeisoleer.wordpress.com/

Mental Health Europe (de gezamenlijke instellingen) keert zich ook tegen aanscherping van de dwangwetgeving, waar een biomedische aanpak de toon bepaalt. Wetgeving rondom dwang verschilt in Europa per land. De praktijk van dwang verschilt per regio, soms zelfs per instelling. Sinds 2008 ratificeerden vrijwel alle Europese lidstaten het VN-verdrag voor de rechten van personen met een beperking. Dwang en zorg sluiten elkaar volgens het VN-verdrag uit. Sindsdien moeten de meeste Europese landen hun wetgeving hierop aanpassen. Sommige landen zijn hierin verder dan anderen. 'Maar de praktijk is heel erg weerbarstig,' zegt de VVD-senator.

Dwang uitgebannen

Reina de Bruijn-Wezeman beschreef haar visie in een uitgebreid rapport van de Commissie sociale zaken, gezondheid en duurzame ontwikkeling van de Raad van Europa. Het parlement van deze mensenrechtenorganisatie (van 47 landen) nam het rapport in 2019 unaniem aan. Daarin staan legio nieuwe Europese ggz-praktijken beschreven waarin dwang sterk is verminderd of zelfs helemaal is uitgebannen, ook bij de allermoeilijkste problematiek, zoals psychosen.

Zie: https://pace.coe.int/en/files/27723

Hulpverleners, bestuurders en activisten uit de Nederlandse ggz ondersteunen haar visie. Zo noemde psychiater en hoogleraar Philippe Delespaul twee jaar geleden de nieuwe Nederlandse Wet Verplichte ggz (Wvggz) ronduit 'gevaarlijk'. 'Want het idee dat de enige keuze, een keuze is tussen dwang en verwaarlozing is fundamenteel fout. Er zijn steeds legio alternatieven' (15/08/2019). Zie: https://www.sociaalweb.nl/blogs/primum-non-nocere-in-dubio-abstine

Ook gezondheidsjurist Ada Blok van de Stichting Patiëntenvertrouwenspersoon spreekt zich, desgevraagd duidelijk uit tegen de Wvggz. 'Dat mensen nu in hun eigen huis onder dwang een spuitje kunnen krijgen, vind ik ronduit beangstigend. Wat dat betreft was de oude dwangwet BOPZ een stuk beter. Daar moest aan dwang altijd een opname vooraf gaan, dat geeft veel meer garantie op rechtsbescherming van de patiënt. Je ziet op alle gebieden van de samenleving een toename van repressie.'

Strijdig

Nederland ratificeerde het VN-verdrag voor de rechten van personen met een beperking pas in 2016, als een van de laatste landen van Europa. Twee jaar later werd de Wvggz door de Eerste Kamer aangenomen, ondanks het feit dat deze wet strijdig is met het VN-verdrag.

Senator Reina de Bruijn Wezeman stemde voor. 'Ik wist toen nog niet dat het gebruik van dwang toeneemt in landen waar de wetgeving dit als een laatste redmiddel toestaat,' zegt zij. 'Maar dat kan ook komen door een betere registratie. Ook wat dat betreft ben ik zeer benieuwd naar de komende evaluatie van de Wvggz.'

De senator vindt dat in Nederland de zorg nog niet voldoende op orde is om zonder dwangwetgeving te kunnen. 'Natuurlijk moeten we blijven streven naar de allerhoogste VN- standaard, maar zover zijn we hier nog niet.'

Mensenrechtenactiviste Jolijn Santegoeds is het niet met haar eens. 'Come on, dit is Nederland. We hebben infrastructuur, we hebben geld, we hebben kennis. En ik vind het daarom ook echt onvergeeflijk dat ze dat VN-verdrag gewoon naast zich neerleggen, dat vind ik verbijsterend.'

De Europese Raad van ministers buigt zich binnenkort over de kwestie. Begin volgend jaar staat het onderwerp in Straatsburg op de agenda.

Een portret van Jolijn Santegoeds is, als voorpublicatie van mijn nieuwe boek, alvast te lezen onder de pijl.