Actueel

Magical Mystery Tour - Bezoek aan het Scheepvaartmuseum. Fotografie @Sander Heezen

Dak- of thuisloosheid. Het kan iedereen overkomen, de grens is soms heel erg dun. 'Je begint altijd bij familie en vrienden als je dakloos word, maar dat houdt een keer op', vertelt een voormalige ambtenaar. 'Ik verloor mijn baan en was mijn huis kwijt voordat-ik het zelf in de gaten had. Heel langzaam zak je af.' Hij verblijft in Je Eigen Stek, een opvanghuis van HVO-Querido in de Amsterdamse Pijp. Cliënten runnen dit opvanghuis zelf, tot en met de financiering aan toe.

'Je hebt weer een toekomst,' zegt deze ex-thuisloze ambtenaar opgelucht, blij met de respectvolle opvang die hij kreeg. Hij krijgt begeleiding volgens de nieuwste methodiek van HVO-Querido, die uitgaat van de eigen kracht van cliënten waardoor hij meteen aan de slag kon met zijn herstelproces en niet verder hoefde af te zakken. Empowerment heet dat met een mooi woord. Ofwel: samenwerken aan herstel. In Amsterdam bestaan vele herstel-initiatieven.

Mede dankzij forse steun van de Rijksoverheid slapen er sinds 2006 in de vier grote steden veel minder mensen op straat. Duizenden dak- en thuislozen zijn op weg geholpen naar een zo zelfstandig mogelijk bestaan onder dak. Ook de overlast en criminaliteit namen met ruim 50 procent af.

HVO-Querido voelt zich als grote organisatie verantwoordelijk voor de maatschappelijke opvang in Amsterdam. Zij werken hiervoor nauw samen met andere organisaties: gemeente, woningcorporaties en opvanginstellingen als De Volksbond, Het Leger des Heils, De Regenboog Groep en Streetcornerwork.

Gemoedelijk

De kern van begeleiding is tegenwoordig: hoe krijg je mensen, eenmaal gehuisvest, ertoe om op een zinvolle manier hun dag door te brengen. De meeste klanten van de maatschappelijke opvang waren vorig jaar aan het werk, of deden op zijn minst aan dagbesteding op plekken waar zij zelf voor kozen. Zij krijgen hiervoor ter stimulering een kleine vrijwilligersvergoeding en maken zich hoogst nuttig in veegploegen, op de muziekschool, in de uitgeverij, of wasserette, restaurant, reisbureau, zorgboerderij en schrijfclub.

Diverse projecten laten zien dat dit concept werkt. Zoals de Marokkaanse Amsterdammer Bouha, kok bij het werkproject Scip zegt: 'Ja, ik was de weg even helemaal kwijt. Maar met dit opstapje hoop ik over een jaar weer zelfstandig te zijn. Het gaat er vooral om dat je met zijn allen de dingen in een gemoedelijke sfeer kunt oplossen.' Bij Scip, één van de nieuwste loten aan de stam van HVO-Querido, staan de vrijwilligers overal zelf aan het roer. Het stigma dat aan dakloosheid kleeft blijkt sowieso onterecht. Bernadette, cliënte in Je Eigen Stek, vertelt: 'Ik ben nog nooit zoveel aardige en gewone mensen tegengekomen, juist in de opvang. Ik heb er zelfs vrienden gemaakt.'

De realiteit

De realiteit is wel dat mensen die te lang op straat verblijven vaak naar drank of drugs grijpen om te overleven. De maatschappelijke opvang heeft daar van oudsher nooit moeite mee gehad. In de opvanghuizen zeiden ze vroeger al tegen hun klanten: we helpen je aan onderdak, maar hou je gekte bij je en gedraag je een beetje. Tegenwoordig vragen ze wat meer van de cliënt. Kijk naar wat je kunt en ontwikkel dat verder. De cliënt is hoofdverantwoordelijk voor het eigen herstel en een zinvolle dagbesteding draagt hier aan bij. Alleen op deze manier voelen mensen ook dat ze er daadwerkelijk bij horen.

De opvang is er voor allerlei groepen mensen. Bijvoorbeeld voor (ex) cliënten van de psychiatrie, maar ook voor mensen die, met meer of minder begeleiding, allemaal op weg zijn naar zelfstandig wonen. Of jongeren die dreigen te ontsporen veelal uit de armere migrantenmilieus van Nieuw West. De herstelgedachte boekt ook hier succes. 'Mensen bij ons zijn niet zielig, het zijn gewoon mensen als u en ik, ze hebben een probleem gekregen en zijn in een neerwaartse spiraal terecht gekomen,' zeggen ze bij HVO-Querido.

'Lastpakken'

Een betrokken aanpak kenmerkt deze hulpverleners van oudsher. Want als geen ander weten zij dat hun klanten er, met ondersteuning, op eigen kracht weer bovenop komen. En zelfs de meest hardnekkige verslaafde kan dat, zo bewijst het Amsterdamse project Discus al jarenlang. Langdurig dakloze en zwaar-verslaafde mensen die met minimale begeleiding via Discus onderdak vonden, zijn nu merendeels tevreden met hun leven.

Voormalige 'lastpakken' veroorzaken geen overlast meer, zijn blij met hun eigen woning, hebben werk gevonden, of doen vrijwilligerswerk waar de samenleving beter van wordt. De Discusmethodiek is goedkoper dan mensen in een instelling laten verblijven of in een beschermde woonvorm. Een win-win-win-situatie, voor hulpverlening, hulpvragers én financiers.

Amsterdam wil de Discusmethodiek komende jaren steeds meer toepassen. Niet alleen omdat het goed werkt, maar ook omdat deze vorm van opvang bijdraagt aan besparingen in de zorg. Voor de zorg, maar ook voor cliënten is het een moeilijke tijd; huren springen omhoog en ook bijzondere bijstand om je woning te kunnen inrichten wordt in de toekomst lastiger. Een ander punt is: wie betaalt de begeleiding in de toekomst? Valt deze onder ziektekosten of onder maatschappelijke opvang?

Geldstromen

Gekwalificeerde begeleiding richt zich op het aanspreken van de eigen kracht, maar alleen voor mensen die 'ziek' zijn is tegenwoordig nog zorg-geld. Dit is een dilemma voor de maatschappelijke opvang. Nog steeds maken Amsterdamse cliënten van deze opvang gebruik van hun toegenomen kansen. Vanuit eenvoudige dagbestedingsactiviteiten stromen zij door naar allerlei werkplekken, die zij soms zelf met enige begeleiding, hebben opgezet. Zij doen horeca-ervaring op in restaurant De Prael, zetten hun kennis in als computerdeskundige in de werkplaatsen van Scip, treden op met de professionele band Space Lightning, of werken als reisleider bij de Magical Mystery Tour. Het zijn allemaal kleine ladders naar een nieuw maatschappelijk bestaan.

Bezuinigingen op de dagbesteding vormen een uitdaging. Het is van groot belang dat werkplekken voor de zwaksten ook vanuit de gemeenschap gefinancierd blijven. Voor henzelf, maar zeker ook voor de grote steden, want hoeveel profijt heeft de samenleving hiervan niet? De belangrijkste opdracht van de maatschappelijke opvang is bijzondere burgers erbij te houden.

Bovenstaande tekst is de licht bewerkte inleiding, door Clemens Blaas/HVO-Querido & Petra Hunsche, in het boek Zinvol & Vol Zin (2013) Zie ook: https://goo.gl/GPcjNL