Actueel

Edo Paardekooper Overman

Tijdens mijn boekpresentatie miste ik hem al. Daags daarna appte ik. Geen antwoord. 'Moet ik mij ongerust maken?' vroeg ik nog. Kort daarop hoorde ik dat Edo Paardekooper Overman (1948) op Mensenrechtendag, zaterdag 10 december, is overleden.

Hij kreeg in 2018 als eerste de prijs van Mensenrechtenmens van het College voor de Rechten van de Mens uitgereikt, vanwege zijn onafgebroken inzet voor mensen zonder woning. Wat ben ik blij dat ik hem zo uitgebreid voor mijn boek heb geïnterviewd. Het is een van de mooiste portretten. En hij staat zelfs op de voorkant getekend.

Om hem toch nog bij onze boekpresentatie te betrekken deel ik hieronder mijn praatje. Het boek Herstel in beweging. De cliëntenbeweging in de 21e eeuw, kreeg met zijn dood een zwartgouden randje. Edo vaarwel.

Inleiding uitgesproken op 8 december 2022 in het Museum van de Geest te Haarlem, voor tachtig toehoorders min één:

 "Voor wie het niet weet: ik werk al sinds 1978 als journalist. Sinds mijn 24e ! Dat was niet perse uit vrije wil. Ik wilde geschiedenis studeren. Maar ons dramatische gezinsverleden stond zoiets niet toe......wees niet bang, dit wordt geen herstelverhaal. Wel heb ik als redacteur altijd met plezier aan de herstelbeweging bijgedragen. En vele verhalen van anderen voorbij zien komen.

Als journalist ben ik niet zo gewend mijzelf op de eerste plaats te zetten. Maar het is een feit dat ik ooit tijdens mijn werk met een flinke shock in een Engels gekkenhuis belandde. Door de gevolgen van die opname, kreeg de psychiatrie met mij te maken…! Rond 1990 besloot ik mijn pen in dienst te stellen van de zeer noodzakelijke vernieuwingen in deze rare sector.

Ook redacteur Arend Jan Heerma van Voss had psychisch trauma. Hij schreef in 1978 de allereerste geschiedenis van de gekkenbeweging. Voorin zijn boek met verzameld werk staat in vertrouwd kriebelschrift een opdracht aan mij:

'2006. Voor Petra Hunsche, geschiedschrijfster'. Alsof mijn vader ineens mijn oude verlangen naar een geschiedenisstudie vervulde!!

Die vaderrol speelde AJ, zoals wij hem noemden, voor meer journalisten, schrijvende onderzoekers, en ook wel psychiaters. Dit jaar maakte zijn overlijden op 27 februari aan deze rol een definitief einde.

Hoewel, definitief? Hij bemoeit zich nog aardig met dit praatje! :-)

AJ volgde vanaf 2002 mijn onderzoek naar de geschiedenis van de cliëntenbeweging op de voet. Mijn eerste boek De strijdbare patiënt uit 2008 behandelt die geschiedenis tot het jaar 2000. In de jaren na 1970 begon de Gekkenbeweging met haar felle acties tegen de psychiatrie. Daardoor ontstond in de jaren tachtig een Brede Psychiatrische Tegenbeweging. Cliëntenorganisaties, ook de patiënten- en de familieclubs (!), kregen daadwerkelijk invloed op het beleid. De jaren ’90 laten allerlei nieuwe wetgeving zien. Oude inrichtingen sloten. Er ontstond een nieuw elan. Overal in het land sleepten de georganiseerde hulpvragers Zorgvernieuwingsgeld in de wacht. Onderlinge advisering en steun bloeiden als nooit tevoren. Mijn boek De strijdbare patiënt vermeldt: er ontstond een progressief Nederlands poldermodel voor cliëntenparticipatie. Is dit nog te volgen?

Maar... vanaf het millenium vertoonde dat poldermodel forse tekenen van slijtage. Met de overheid voorop, nam een allesoverheersende vergadercultuur de beweging over. Alle vernieuwing leek in de heersende bureaucratie te verzanden.

Echter…Mijn nieuwste boek Herstel in Beweging, de cliëntenbeweging in de 21e eeuw, schetst een ander beeld: Getraumatiseerde mensen laten zich niet voor 1 gat vangen. De jongste geschiedenis van de cliëntenbeweging, laat zien dat er vanaf 2000 een enorme democratisering gaande is. Eentje van onderop. Grassroot-organisatie heet dat tegenwoordig.

Ervaringsdeskundigen en hun bondgenoten, waaronder ook progressieve hulpverleners, bundelen hun krachten. De psychiatrie wordt nu van binnen- en van buitenaf bestookt met vernieuwingen.

Dit is vooral te danken aan het mooie werk van de herstelbeweging.

Ervaringskennis bloeit. Deze kennis brengt een fundamentale verandering teweeg. Het is een nieuwe, derde bron van kennis geworden, voor wetenschap en beleid. Mensen met zware psychische problemen worden niet meer opgeborgen en afgeschreven, integendeel. Herstel blijkt mogelijk op alle fronten. De praktijk van de medische psychiatrie loopt helaas nog achter, vooral de crisisopvang. En de ouderwetse dwangpraktijken zijn nog lang niet overal voorbij. Maar het invaliderende ziektemodel is nu achterhaald. Alleen de methoden moeten nog worden aangepast. En de geldstromen!!

Deze herstelbeweging vindt inmiddels overal bondgenoten, ook in de mensenrechtenbeweging. Lees er alles over in mijn nieuwe boek. De meeste hoofdpersonen daarvan zitten hier. Alleen Jolijn Santegoeds en Baukje Spaltro laten zich verontschuldigen. Zij zijn allebei aan het werk in het buitenland, waar zij onze vrije stem vertegenwoordigen. ;-) Eén ding moet me nu nog van het hart: dit museum heeft anti-stigma hoog in het vaandel. En ik denk dat we daarbij moeten aansluiten. Stigma op een ziekte, op huidskleur, of cultuur, op gender, op gekte, op armoede, of dakloosheid, is het ergste dat iemand kan overkomen. Omdat iemand anders, soms de hele samenleving, je dan vastzet in een rol die helemaal niets met jouzelf of de veranderende werkelijkheid te maken heeft.

Onze volgende sprekers gaan het hierover hebben. Over de pijn van stigma en de strijd die we zowel individueel als samen moeten voeren. Als eerste nu: Madeleine Prinsen. Zij is ervaringsdeskundige en oud HEE-docente. HEE staat voor Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid. Ik dank u."

De uitvaart van Edo is  vrijdagmiddag in Haarlem.